Komunikat duchowy

Oczywiście, ojciec mógł posługiwać się mechanizmami funkcji ekspresyjnej jedynie wtedy, gdy zyskiwał to, co można by nazwać „komunikatem duchowym” z dzieckiem, a „komunikat” ów mógł, jak wiadomo, osiągnąć jedynie pod warunkiem głębokiego wniknięcia w psychikę dziecka i pokochania go. Nie można oczywiście powiedzieć, że podkreślane powyżej stwarzanie więzi emocjonalnej z dzieckiem jest cechą postępowania wyłącznie ojców polskich, niemniej jednak ze względu na wspomniane uprzednio specyficzne warunki społeczne, jakie panowały w Polsce, czynnik ten nabierał wyjątkowego znaczenia. Stąd też można przypuszczać, że był on szczególnie częstą cechą postępowania ojców polskich. Biorąc pod uwagę głoszony często pogląd, że poeci są zwierciadłem „duszy narodu”, warto tutaj odno-
tować fakt nie mającego równych w literaturze światowej opisu głębokiego przywiązania ojca do dziecka, jakie wyraził nasz wielki poeta Jan Kochanowski w swych Trenach. Drugim, bardzo znamiennym sposobem wzmocnienia pozycji ojca cechami funkcji ekspresyjnej w rodzinie polskiej była niezwykle wysoka pozycja „ekspresyjnego przywódcy rodziny”, czyli matki. Wspomniany uprzednio W. Łoziński (1969) tak pisze na ten temat: „Gdyby jedyną i rozstrzygającą cechą obyczajowej kultury było stanowisko kobiety, to szlacheckiej Polsce należałby się może z tego tytułu prym między narodami. Stanowisko żony i matki było w całym znaczeniu tego słowa dostojne; wpływ kobiety wielki, często nawet przemożny” (s. 173). Wysoka pozycja kobiety w społeczeństwie polskim przejawiała się w kilku bardzo ważnych sferach życia.